Google Translate, Yandex, DeepL üzere makine çevirisi sistemleri ile Twitter ve Facebook üzere toplumsal medya platformlarında gömülü olan çeviri programları yaygın olarak tercih edilmeye başlandı. Mayıs 2022’de yayınlanan 159 numaralı Küresel Market Insights (GMI) raporuna göre, geçen sene 800 milyon dolar değerleme alan makine çevirisinin, önümüzdeki 10 yıl ortasında yüzde 30 büyüme göstereceği öngörülüyor.
Dijital Çeviri ve Localization Agency CEO’su Senem Kobya, makine çevirisinin şimdilik daha epeyce, “metnin stratejik ehemmiyeti olmayan ve anlaşılır olması kâfi olan konuşmalar, inceleme yazıları, şablon evraklar, e-posta içerikleri ve e-ticaret sitelerinin süratli sonuç almaya odaklanan kısımlarında kullanıldığını” tabir ediyor.
Makine çevirisi nedir?
Memoq’nun tarifine göre, makine çevirisi yahut otomatik çeviri, bir bilgisayar yazılımının insan müdahalesi olmadan metni bir lisandan başkasına çevirdiği bir müddetçtir. Makine çevirisinin “ne olmadığı” konusunu da konuşmak gerektiğini belirten Kobya, diyor. Makine çevirisi deyince akla birinci vakit içinderda Google Translate ve Yandex üzere fiyatsız uygulamalar gelse de Kobya bu uygulamalar ile profesyonel yazılım programlarını birbirine karıştırmamak gerektiğini, “Bing Microsoft, Google Translate ya da Yandex Çeviri’den çok daha farklı bir sistemden bahsediyoruz. Metni orta yüze yükleyip tuşlara basınca çıkan bir çıktı değil, profesyonel makine çevirisi” kelamlarıyla belirtiyor.
Nasıl çalışıyor?
Bir çeviri algoritmasının gelişebilmesi için var olan data setiyle beslenmesi gerekiyor. Algoritmalar, sözleri ve bu sözlerin bir arada kullanılabileceği mümkün durumları kaydederek, benzeri cümlelerin muhtemel çevirilerinin ne olabileceğine dair istatiksel bir kestirim oluşturuyor. Bu bağlamda algoritmik sistem, bir insan çevirmenin yapacağı üzere sözlerin manasını, bağlamını ve niyetini yorumlamıyor. Çevirinin doğruluğu, modellerin ne kadar yeterli geliştirildiğine ve eğitildiğine bağlı olarak sözdizimi, cümle uzunluğu yahut teknik alan üzere lisan karmaşıklığı faktörlerine bakılırsa, lisan çiftleri içinde farklılık gösterebiliyor.
Kobya bu hususta kendi uyguladıkları sistemi, “Öncelikle bu alanda daha evvel çevirdiğimiz binlerce metin ve onaylı terminolojinin işlenmesi ile eğitilmiş ve beslenmiş bir sistem oluşturuyoruz. Bunun yanında bir daha çeviri takımımızın yer aldığı ön okuma süreçleriyle metnin hazırlığı ve sonrasındasındasında çıktının son okuma ile kusurlardan arındırılması ve mana bağlam açısından ayaklarının yere basması sağlanıyor” diye lisana getirdi.
Ne kadar hakikat?
2019 yılında yapılan bir çalışma, tıbbi ortamlarda Google Translate ile İspanyolca ve Çinceye çevrilen hastane talimatlarının genel doğruluk oranının yüzde 81 ile yüzde 92 içinde değişerek yıllar ortasında daha uygun hale geldiğini gösterdi. Öte yandan çalışma, yanlış çevirilerin yüzde 8’ine kadarının ölümcül bir yanlışa niçiniyet verme mümkünlüğünü da gözler önüne serdi. Bu durumun farkında olan büyük teknoloji şirketleri algoritmalarını daima olarak geliştiriyor. Yazılım programları, daha az kullanılan lisanları de içerecek biçimde güncelleniyor. Tabirler ve başka lisanlardaki karşılıklarının dijital ortama aktarıldığı terim bankası çalışmaları dünyanın dört bir yanındaki üniversitelerde devam ediyor. Türkiye’de de Boğaziçi Üniversitesi’nin halihazırda tamamladığı bir terim bankası projesi bulunuyor. “Bu tıp çalışmalarda çabucak hemen yolun başında görünebiliriz lakin kıymetli adımlar atıldığını da belirtmeliyiz” diyen Marmara Üniversitesi Fransızca Mütercim ve Tercümanlık Dr. Öğr. Üyesi Dilber Zeytinkaya, çeviri alanında terimbilim çalışmalarının ilerlemesi için çeviri kısımlarındaki öğretim üyelerinin terimbilim alanının ehemmiyetini kavraması gerektiğini tabir ediyor.
Emek sömürüsünü artıracak mı?
Geçtiğimiz aylarda Osman Akınhay, Milan Kundera’nın Fransızca kaleme alınmış biyografisini Google Translate kullanarak çevirdiğini itiraf etmişti. Bunun çabucak akabinde da bu inisiyatifi almasının niçinini, Fransızca bilen bir mütercim bulamaması olarak göstermişti. ÇEVBİR Teknik-Bilim Şurası üyesi Elçin Gen, hususla ilgili yaptığı değerlendirmede, Osman Akınhay meselain yayınevlerine “kötü bir örnek teşkil edebileceğinden kaygı duyduklarını” belirterek, çabucak hemen mevzuyla alakalı birliğe bir şikayet gelmediğini, birebir vakitte “orta yahut uzun vadede bu mevzunun çeşitli problemlere hamile olduğu kanaatinde olduklarını” söylemiş oldu.
Bu alanlarda çalışan bireylerin halihazırda meseleler yaşadığını gözlemlediklerini belirten Gen, bu sürecin ilerleme biçimini, “Şirketler verimliliği artırma ve maliyeti düşürme saikiyle bu çeşit programları kullanıyor: Makiniçin alınmış çeviriler ‘post-editing’ denen bir müddetçle tercümanlara düzelttiriliyor, haliyle de verilen fiyat standart çeviri fiyatının altında oluyor. Ancak makine çevirisi kimi bazı baştan çevrilmeyi gerektirecek kadar berbat sonuç verdiğinden, bir daha emek sömürüsüyle karşı karşıya kalınıyor” kelamlarıyla tabir etti.
Gen, patronların bu tıp programları kullanma sebebinin, “daha az insan istihdam edip maliyetleri olabildiğince düşürürken, niceliği artırmak” olduğunun altını çizerek, “Bu süreçte yapılan işin niteliği de gitgide düşüyor” dedi.
Dili öldürecek mi?
Makine çevirisinin çevirinin niteliğinde ve lisanın doğal gelişmeninde yol açacağı problemlere değinen Gen, “Makine çevirisinin en temel özelliklerinden birinin ‘anlam’ denilen şeyin ortaya çıkmasındaki asli ögelerden biri olan ‘bağlam’ı dikkate almadığını” belirterek, makine çevirisinin her bağlam için tek bir kalıp ürettiğini söylemiş oldu. Kelamlarına devam eden Gen, “Bu uygulamaların yaygınlaşmasıyla lisanda bir katılaşma, standartlaşma yaşanmasının, mana değiştiren bağlamlar ortası farkların ortadan kalkmasının kaçınılmaz olduğunu” söz etti.
Gen, makine çevirisinin bir olumsuz yanı olarak da şahısların lisan öğrenme muhtaçlığını, ötürüsıyla da öteki kültürleri gerçek manada tanıma muhtaçlığına ket vuracağını söyleyerek, bunun hem lisanların tıpkı vakitte kültürlerin organik gelişmenine olumsuz tesiri olacağını vurguladı.
Çevirmenliğin sonunu mu getirecek?
Senem Kobya’nın aktardığına nazaran, çeviri sanayisi 2021’de 56,18 milyar dolara ulaşmış durumda, yalnızca son 2 yılda yüzde 10’luk bir büyüme gösterdi. Öte yandan makine çevirisi bölümünün daha fazlaca tercih edilmeye başlaması sebebiyle çevirmenliğin “editörlüğe” dönüşebileceği akıllara daha sık gelmeye başladı. Elçin Gen’in de belirttiği üzere, kimi şirketler artık tercümanları “çeviri” işi için değil, “post-editing” süreci için işe alıyor.
Çevirmenliğin gelecekte sona ermeyip yeni iş fırsatlarının doğmasını sağlayacağına inandığını belirten Kobya, “Makine çevirisinin yaptığı, bir insan üzere anlayarak, mana ilgisini kurarak, süzgeçten geçirerek değil, daha evvel yapılmış insan çevirilerinden istatistik çıkarımlar yoluyla çeviri yaptığı. ötürüsıyla çıktıya erişmek süreci bitirmiyor. Bağlam çözümlemesinin gerekliliği, lisanların duygusal zeka gerektiren kullanımları ve daima güncellenmeleri sebepleriyle aslına bakarsanız şimdilik kısıtlı bir potansiyele erişiyor ancak bu sıkıntılar adım adım çözülse bile makine çevirisi her vakit çeviri sürecine takviye olan bir yardımcı araç, hammadde girdisi, bir asistan üzere düşünülmeli. Hatta süratimizi ve performansımızı arttırdığı için araştırmaya ve yaratıcılığa daha epey vakit ayırabileceğimizi öngörüyorum” dedi.
Teknik çeviri alanında çevirmenliğin editörlüğe dönüşümünün terim çalışmalarının hızlanmasına bağlı olduğunu aktaran Zeytinkaya ise yanlışsız çeviri diye bir şeyin olmadığını, “Çeviri sürecinde çevirmenin kesinlikle son bir denetim gerçekleştirmesi gerekmektedir. Terim bankalarının sayesinde kullanılan makine çevirisi, çeviri sürecini hızlandırır. Yanılgı hissesini azaltabilir lakin bu süreçte kesin yargılardan bahsedemeyiz. Terim bankalarının tercümana yardımcı olacağı aşikardır. Terim bankalarının dijitalleştirilmesi, elektronik ortamda saklanması son derece değerlidir. Lisan devingenliğini sürdürdüğü sürece, terim çalışmaları da buna paralel olarak geliştirilmeli ve sürdürülmelidir” kelamlarıyla tabir etti.
Dijital Çeviri ve Localization Agency CEO’su Senem Kobya, makine çevirisinin şimdilik daha epeyce, “metnin stratejik ehemmiyeti olmayan ve anlaşılır olması kâfi olan konuşmalar, inceleme yazıları, şablon evraklar, e-posta içerikleri ve e-ticaret sitelerinin süratli sonuç almaya odaklanan kısımlarında kullanıldığını” tabir ediyor.
Makine çevirisi nedir?
Memoq’nun tarifine göre, makine çevirisi yahut otomatik çeviri, bir bilgisayar yazılımının insan müdahalesi olmadan metni bir lisandan başkasına çevirdiği bir müddetçtir. Makine çevirisinin “ne olmadığı” konusunu da konuşmak gerektiğini belirten Kobya, diyor. Makine çevirisi deyince akla birinci vakit içinderda Google Translate ve Yandex üzere fiyatsız uygulamalar gelse de Kobya bu uygulamalar ile profesyonel yazılım programlarını birbirine karıştırmamak gerektiğini, “Bing Microsoft, Google Translate ya da Yandex Çeviri’den çok daha farklı bir sistemden bahsediyoruz. Metni orta yüze yükleyip tuşlara basınca çıkan bir çıktı değil, profesyonel makine çevirisi” kelamlarıyla belirtiyor.
Nasıl çalışıyor?
Bir çeviri algoritmasının gelişebilmesi için var olan data setiyle beslenmesi gerekiyor. Algoritmalar, sözleri ve bu sözlerin bir arada kullanılabileceği mümkün durumları kaydederek, benzeri cümlelerin muhtemel çevirilerinin ne olabileceğine dair istatiksel bir kestirim oluşturuyor. Bu bağlamda algoritmik sistem, bir insan çevirmenin yapacağı üzere sözlerin manasını, bağlamını ve niyetini yorumlamıyor. Çevirinin doğruluğu, modellerin ne kadar yeterli geliştirildiğine ve eğitildiğine bağlı olarak sözdizimi, cümle uzunluğu yahut teknik alan üzere lisan karmaşıklığı faktörlerine bakılırsa, lisan çiftleri içinde farklılık gösterebiliyor.
Kobya bu hususta kendi uyguladıkları sistemi, “Öncelikle bu alanda daha evvel çevirdiğimiz binlerce metin ve onaylı terminolojinin işlenmesi ile eğitilmiş ve beslenmiş bir sistem oluşturuyoruz. Bunun yanında bir daha çeviri takımımızın yer aldığı ön okuma süreçleriyle metnin hazırlığı ve sonrasındasındasında çıktının son okuma ile kusurlardan arındırılması ve mana bağlam açısından ayaklarının yere basması sağlanıyor” diye lisana getirdi.
Ne kadar hakikat?
2019 yılında yapılan bir çalışma, tıbbi ortamlarda Google Translate ile İspanyolca ve Çinceye çevrilen hastane talimatlarının genel doğruluk oranının yüzde 81 ile yüzde 92 içinde değişerek yıllar ortasında daha uygun hale geldiğini gösterdi. Öte yandan çalışma, yanlış çevirilerin yüzde 8’ine kadarının ölümcül bir yanlışa niçiniyet verme mümkünlüğünü da gözler önüne serdi. Bu durumun farkında olan büyük teknoloji şirketleri algoritmalarını daima olarak geliştiriyor. Yazılım programları, daha az kullanılan lisanları de içerecek biçimde güncelleniyor. Tabirler ve başka lisanlardaki karşılıklarının dijital ortama aktarıldığı terim bankası çalışmaları dünyanın dört bir yanındaki üniversitelerde devam ediyor. Türkiye’de de Boğaziçi Üniversitesi’nin halihazırda tamamladığı bir terim bankası projesi bulunuyor. “Bu tıp çalışmalarda çabucak hemen yolun başında görünebiliriz lakin kıymetli adımlar atıldığını da belirtmeliyiz” diyen Marmara Üniversitesi Fransızca Mütercim ve Tercümanlık Dr. Öğr. Üyesi Dilber Zeytinkaya, çeviri alanında terimbilim çalışmalarının ilerlemesi için çeviri kısımlarındaki öğretim üyelerinin terimbilim alanının ehemmiyetini kavraması gerektiğini tabir ediyor.
Emek sömürüsünü artıracak mı?
Geçtiğimiz aylarda Osman Akınhay, Milan Kundera’nın Fransızca kaleme alınmış biyografisini Google Translate kullanarak çevirdiğini itiraf etmişti. Bunun çabucak akabinde da bu inisiyatifi almasının niçinini, Fransızca bilen bir mütercim bulamaması olarak göstermişti. ÇEVBİR Teknik-Bilim Şurası üyesi Elçin Gen, hususla ilgili yaptığı değerlendirmede, Osman Akınhay meselain yayınevlerine “kötü bir örnek teşkil edebileceğinden kaygı duyduklarını” belirterek, çabucak hemen mevzuyla alakalı birliğe bir şikayet gelmediğini, birebir vakitte “orta yahut uzun vadede bu mevzunun çeşitli problemlere hamile olduğu kanaatinde olduklarını” söylemiş oldu.
Bu alanlarda çalışan bireylerin halihazırda meseleler yaşadığını gözlemlediklerini belirten Gen, bu sürecin ilerleme biçimini, “Şirketler verimliliği artırma ve maliyeti düşürme saikiyle bu çeşit programları kullanıyor: Makiniçin alınmış çeviriler ‘post-editing’ denen bir müddetçle tercümanlara düzelttiriliyor, haliyle de verilen fiyat standart çeviri fiyatının altında oluyor. Ancak makine çevirisi kimi bazı baştan çevrilmeyi gerektirecek kadar berbat sonuç verdiğinden, bir daha emek sömürüsüyle karşı karşıya kalınıyor” kelamlarıyla tabir etti.
Gen, patronların bu tıp programları kullanma sebebinin, “daha az insan istihdam edip maliyetleri olabildiğince düşürürken, niceliği artırmak” olduğunun altını çizerek, “Bu süreçte yapılan işin niteliği de gitgide düşüyor” dedi.
Dili öldürecek mi?
Makine çevirisinin çevirinin niteliğinde ve lisanın doğal gelişmeninde yol açacağı problemlere değinen Gen, “Makine çevirisinin en temel özelliklerinden birinin ‘anlam’ denilen şeyin ortaya çıkmasındaki asli ögelerden biri olan ‘bağlam’ı dikkate almadığını” belirterek, makine çevirisinin her bağlam için tek bir kalıp ürettiğini söylemiş oldu. Kelamlarına devam eden Gen, “Bu uygulamaların yaygınlaşmasıyla lisanda bir katılaşma, standartlaşma yaşanmasının, mana değiştiren bağlamlar ortası farkların ortadan kalkmasının kaçınılmaz olduğunu” söz etti.
Gen, makine çevirisinin bir olumsuz yanı olarak da şahısların lisan öğrenme muhtaçlığını, ötürüsıyla da öteki kültürleri gerçek manada tanıma muhtaçlığına ket vuracağını söyleyerek, bunun hem lisanların tıpkı vakitte kültürlerin organik gelişmenine olumsuz tesiri olacağını vurguladı.
Çevirmenliğin sonunu mu getirecek?
Senem Kobya’nın aktardığına nazaran, çeviri sanayisi 2021’de 56,18 milyar dolara ulaşmış durumda, yalnızca son 2 yılda yüzde 10’luk bir büyüme gösterdi. Öte yandan makine çevirisi bölümünün daha fazlaca tercih edilmeye başlaması sebebiyle çevirmenliğin “editörlüğe” dönüşebileceği akıllara daha sık gelmeye başladı. Elçin Gen’in de belirttiği üzere, kimi şirketler artık tercümanları “çeviri” işi için değil, “post-editing” süreci için işe alıyor.
Çevirmenliğin gelecekte sona ermeyip yeni iş fırsatlarının doğmasını sağlayacağına inandığını belirten Kobya, “Makine çevirisinin yaptığı, bir insan üzere anlayarak, mana ilgisini kurarak, süzgeçten geçirerek değil, daha evvel yapılmış insan çevirilerinden istatistik çıkarımlar yoluyla çeviri yaptığı. ötürüsıyla çıktıya erişmek süreci bitirmiyor. Bağlam çözümlemesinin gerekliliği, lisanların duygusal zeka gerektiren kullanımları ve daima güncellenmeleri sebepleriyle aslına bakarsanız şimdilik kısıtlı bir potansiyele erişiyor ancak bu sıkıntılar adım adım çözülse bile makine çevirisi her vakit çeviri sürecine takviye olan bir yardımcı araç, hammadde girdisi, bir asistan üzere düşünülmeli. Hatta süratimizi ve performansımızı arttırdığı için araştırmaya ve yaratıcılığa daha epey vakit ayırabileceğimizi öngörüyorum” dedi.
Teknik çeviri alanında çevirmenliğin editörlüğe dönüşümünün terim çalışmalarının hızlanmasına bağlı olduğunu aktaran Zeytinkaya ise yanlışsız çeviri diye bir şeyin olmadığını, “Çeviri sürecinde çevirmenin kesinlikle son bir denetim gerçekleştirmesi gerekmektedir. Terim bankalarının sayesinde kullanılan makine çevirisi, çeviri sürecini hızlandırır. Yanılgı hissesini azaltabilir lakin bu süreçte kesin yargılardan bahsedemeyiz. Terim bankalarının tercümana yardımcı olacağı aşikardır. Terim bankalarının dijitalleştirilmesi, elektronik ortamda saklanması son derece değerlidir. Lisan devingenliğini sürdürdüğü sürece, terim çalışmaları da buna paralel olarak geliştirilmeli ve sürdürülmelidir” kelamlarıyla tabir etti.